Een copie van onderstaand artikel is ook te vinden op de website van Historisch Emmen: www.historisch-emmen.nl onder “Emmen Centrum” –> “Wilhelminastraat”.
De geschiedenis van Foto Pottjewijd speelde zich voor 1940 in Winschoten af. De zaak is misschien wel een van de oudst bestaande fotografen in Nederland. Het is tot nog toe niet precies bekend wanneer de zaak in Winschoten werd geopend, maar het meest waarschijnlijk lijkt rond 1880. De achterkant van de foto hier links en onderaan deze alinea geven als oprichtingsdatum 1877.
Het bedrijf werd gesticht door Boele Jans Pottjewijd (1859-1941). Boele Jans had een opleiding gehad aan de kunstacademie Minerva in Groningen. De naam Pottjewijd werd in Noord-Nederland erg bekend door de duizenden familieportretten en schoolfoto’s die hij in zijn lange carrière als fotograaf maakte. Bijna op elke foto werd op de achterkant en soms ook op de voorkant de naam Pottjewijd vermeld. Deze foto’s kom je nog steeds vaak tegen. Het bedrijf was gevestigd in een statig herenhuis. Helaas is het pand aan het einde van de 20e eeuw afgebroken. Boele Jans Pottjewijd wist ook het predikaat hoffotograaf te verwerven. Bij dit predikaat hoorde ook een teken. Helaas is dit bij de verhuizing van Winschoten naar Emmen niet meegekomen.
Zoon Geert Pottjewijd werkte vanaf de jaren ’20 ook mee in het bedrijf. Hij had zijn opleiding in Duitsland genoten (Osnabrück), waar hij werkzaam was bij een daar gevestigde vakfotograaf.
Het bedrijf verhuisde van Winschoten naar Emmen vanwege de toegenomen concurrentie in Winschoten en een afname in de schoolfoto’s. De concurrent in Winschoten was een voormalig medewerker van Pottjewijd. Hij opende een winkel in de Langestraat met etalage en kon zijn foto’s dus uitgebreid etaleren. Voor het huis van Pottjewijd werd nog wel een vitrine met foto’s geplaatst, maar dit kon natuurlijk lang niet op tegen de officiële etalage.
Ook speelde een rol dat Pottjewijd principieel op zondag gesloten was (het gezin was Gereformeerd) en de concurrent wel open was op die dag. Er werden veel foto’s gemaakt op zondag, omdat dit de enige dag van de week was waarop mensen vrijaf hadden.
De zoon van Boele Jans, Geert Pottjewijd (1893-1948) vertrok in 1940 samen met vrouw en 6 kinderen naar Emmen om daar een nieuw bestaan op te bouwen.
Boele Jans bleef in Winschoten en overleed kort daarna (1941)
De start kon in Emmen deels worden gefinancierd uit een erfenis van de overleden ouders van mevr. Pottjewijd-Hiemstra. Er werd een winkel gehuurd aan de Wilhelminastraat 94, direct tegenover de Gereformeerde Zuiderkerk. Voorheen was er een manufacturenzaak gevestigd. De eigenaar van het pand was woonachtig in Erica.
Op het moment dat Pottjewijd zich in Emmen vestigde waren er al 2 fotografen gevestigd in Emmen:
Het pand werd volledig ingericht als een fotobedrijf met winkel, atelier, donkere kamer, spoelkamer en kantoor. De winkel zat (vanaf de Wilhelminastraat gezien) aan de rechterzijde. Het woongedeelte was aan de linkerzijde. Het werd een echt familiebedrijf. Alle kinderen zijn in het bedrijf werkzaam geweest. In Emmen liep de zaak meteen behoorlijk goed, omdat er nu sprake was van een echt winkelpand en er ook fotoartikelen verkocht konden worden. Een deel van de omzet kwam ook “dankzij” de oorlog, omdat er voor de invoering van het persoonsbewijs veel pasfoto’s gemaakt moesten worden. Direct na de oorlog gingen de zaken wat minder voorspoedig, maar dankzij vooral de inzet van dochter Corrie werd de markt voor het maken van huwelijksreportages veroverd. Ook werden veel foto’s gemaakt in kamp Schattenberg (het vm. Kamp Westerbork), waar na de oorlog de Molukkers tijdelijk werden ondergebracht die na de oorlog in Indonesië moesten vluchten vanwege hun hulp en deelname aan het Nederlandse leger. Vader Geert Pottjewijd was na de verhuizing vaak ziek (maagkwaal) en werd tijdens zijn ziekte meestal vervangen door een oudere broer Petrus uit Doetinchem. Deze broer was ook fotograaf en had een zaak gehad bij Arnhem, die op dat moment niet goed liep, waardoor hij tijd had de zaak waar te nemen. De oudste zoon Boelo was op zich al oud genoeg, maar kon de zaak niet waarnemen omdat hij te werk was gesteld in Duitsland, hij ontvluchtte en dook daarna onder in de Achterhoek.
Emmen (1948-1972) Familie Pottjewijd
Zo rond 1948 waren alle kinderen op de eén of andere manier werkzaam in het bedrijf. Alleen de jongste zoon Jan was nog te jong. Toen Geert Pottjewijd in 1948 op 56-jarieg leeftijd overleed stonden de kinderen voor de lastige taak het bedrijf direct over te nemen samen met de weduwe van Geert Pottjewijd: Maria Pottjewijd-Hiemstra.
Boelo (1921-1972): Kwam direct na de oorlog in de zaak en haalde zijn papieren als vakfotograaf. Direct na de oorlog kreeg hij TBC en moest een tijd kuren in Hellendoorn. Tot aan zijn vroege dood in 1972 was hij vnl. verantwoordelijk voor het ontwikkelen en afdrukken van (toen nog vnl. zwart-wit foto’s) in de eigen donkere kamer. Verder was hij verantwoordelijk voor de financiële administratie van het bedrijf en maakte huwelijksreportages. Tiny (1923-heden): Zij hielp al in de oorlog in de zaak en bleef ook assisteren nadat zij met Jan Wildvank was getrouwd. Ook toen het gezin was verhuisd naar de Noorderstraat werden daar nog films ontwikkeld in een aparte kamer. Nadat ze in 1956 naar Hoogeveen waren verhuisd kwam er uiteraard een einde aan die werkzaamheden. Andele (1926-1996): Kwam ook direct na de oorlog in de zaak. Hij hield zich vnl. bezig met het runnen van de winkel, atelier-fotografie en huwelijksreportages. Hij had geen fotovakopleiding genoten, maar leerde het vak in de praktijk. Toen zijn broer Boelo in 1972 overleed kreeg hij dispensatie vanwege zijn inmiddels zeer ruim opgedane ervaring. Corrie (1928-1997): Zij legde zich vooral toe op het maken fotoreportages. Rond 1970 verliet ze het bedrijf en begon een eigen fotoreportage bedrijf. Eerst in Emmen aan de Parellelstraat en later in Sleen aan de Dingspelstraat. Marie (1930-heden): Zij heeft tot het begin van de jaren zestig in de zaak gewerkt en hield zich vnl. bezig met retoucheerwerk voorde zwart-wit-foto’s. Bij het afdrukken kwamen er dikwijls witte vlekjes op een foto. Deze werden weggewerkt met een aantal special potloden en/of penselen. In de zestiger jaren volgde ze een opleiding tot medisch laborante en ging werken bij het ziekenhuis te Emmen in het laboratorium. Jan (1934-1999): De jongste zoon is het minst bij de zaak betrokken geweest omdat hij al in 1954 zeer jong (19) naar Australië vertrok en daar een zaak opbouwde voor de reparatie van elektrische apparatuur. (vooral televisies).
In de tijd tot in de zestiger jaren werden naast de eigen foto’s ook de foto’s, die amateurs maakten, in de eigen donkere kamer ontwikkeld en afgedrukt en was het bedrijf daarom zeer arbeidsintensief. Hierdoor was er werk voor alle leden van het gezin. De kleurenfotografie stond nog in de kinderschoenen en werd niet of nauwelijks toegepast. Toen de kleurenfotografie langzamerhand de zwart-wit fotografie verdrong werd het arbeidsproces streeds minder arbeidsintensief, omdat het ontwikkelen en afdrukken werd uitbesteed aan een centrale. Rond 1960 verhuisde mevr. Pottjewijd met haar dochter Marie naar de Emmermeer en kwam Andele Pottjewijd met zijn gezin naast de zaak te wonen. Hiervoor werd het pand verbouwd. Het vanaf de straat gezien linkergedeelte werd gemoderniseerd en weer als woonhuis benut. De winkel werd intern en extern vernieuwd en aangepast aan de smaak van die tijd.
Rond 1970 waren de beide dochters uit de zaak en waren Boelo en Andele eigenaar van de zaak. Vanaf dat moment werd er extern personeel aangetrokken. Rond 1966 vond er weer een grote verbouwing plaats en werd het pand aanmerkelijk gemoderniseerd. In 1966 overleed de echtgenote van Andele Pottjewijd. Een jaar later hertrouwde hij met Alie Brinks, die langzamerhand steeds verder betrokken raakte bij de winkel.
Het verkopen van camera’s en allerlei andere fotoartikelen werd langzamerhand een steeds belangrijker onderdeel van de zaak en was ook reden van enkele verbouwing. Winkel en fotostudio waren daardoor veel beter van elkaar gescheiden.
Inmiddels was het aantal fotografiezaken in Emmen behoorlijk toegenomen en ook deze concurrentie noopte tot vernieuwing.
Emmen (1972-1993) Andele Pottjewijd
Op 31 december 1972 overleed Boelo Pottjewijd plotseling en werd de zaak volledig eigendom van Andele.
In 1974 vond er een grote verbouwing plaats en werd het woongedeelte bij de zaak betrokken als kantoor en donkere kamer. De familie ging wonen aan de Prinsenlaan. Achter het huis werd een grote studio gebouwd en het oude atelier werd deels bij de zaak betrokken en deels als kantoor ingericht.
Achter het huis ontstond een fototuin, waarin buitenfoto’s konden worden gemaakt. In deze tijd was ook de kleurenfotografie sterk in opmars (huwelijksreportages, studiowerk) en het ontwikkelen en afdrukken werd uitbesteed aan een centrale. Het ontwikkelen en afdrukken van filmmateriaal van foto-amateurs was al eerder volledig uitbesteed. Ook de voorgevel van de winkel werd volledig gewijzigd. De zichtbare scheiding tussen het winkel- en voormalig woongedeelte werd aan het oog onttrokken door een golvende luifel over de volle breedte van de zaak. Van het oorspronkelijke pand restte nu niet veel meer dan enkele zijmuren en de oude kapconstructie.
Rond 1979 vond nog een kleinere verbouwing plaats, waarbij vooral de kleurstelling van de voorgevel werd gewijzigd en het interieur werd aangepast.
Aan het einde van de jaren ’80 werd Andele Pottjewijd 60 jaar en begon zich langzamerhand uit de zaak terug te trekken. In 1993 werd de zaak door 2 personeelsleden overgenomen: Arie Schonewille en Arlet Lichtendonk.
Het pand werd verkocht aan Drukkerij van Liere, maar kon nog een tijd worden gehuurd van de nieuwe eigenaar. Het pand is nog steeds aanwezig, maar wordt niet meer gebruikt als winkel. Er zijn plannen om het pand te slopen.
Emmen (1993-heden) Personeel heeft de zaak overgenomen
Nog een tijd kon het bedrijf in het pand aan de Wilhelminastraat 94 blijven.
In 1995 werd het pand aan de Wilhelminastrat 94 verlaten en verhuisde men naar de Wilhelminastraat 84, waar men nu nog gevestigd is. In 1995 verliet Arlet Lichtendonk de zaak en vertrok naar Maassluis. Haar deel van de zaak werd overgenomen door Rob Ansink, die al werkzaam was in de zaak.
Het pand aan de Wilhelminastraat werd sinds 1995 gehuurd en in 2000 werd het pand aangekocht. De zaak is nog steeds gespecialiseerd in het maken van studiofoto’s en huwelijksreportages. Op dit moment zijn er naast de 2 eigenaars 2 part-time krachten werkzaam in de winkel. Bij het maken van fotoreportages zijn ook een aantal professionele free-lance krachten ingeschakeld. Langzamerhand schakelt men steeds verder over naar de digitale fotografie en hierdoor is men ook in staat in eigen beheer de foto’s af te drukken en is er een zeer korte doorlooptijd mogelijk tussen het maken van de foto en het afdrukken er van met handhaving van de kwaliteit. Studiofoto’s worden voor een deel nog via de “oude” techniek vervaardigd. Een bekend product is het kinderalbum, waarbij een kind jaarlijks wordt gefotografeerd. Sommige “kinderen” zijn al bijna volwassen. Andere akties zijn er bv. naar aanleiding van Moederdag, Valentijnsdag en Sinterklaas/Kerst.
Bron: Onderzoek door Geertjan Pottjewijd ( zie ook: www.pottjewijd.net )